Jakie są objawy boreliozy?

Borelioza, znana również jako choroba z Lyme, to jedna z najczęstszych chorób odkleszczowych w Polsce i na świecie. Jej objawy są niezwykle zróżnicowane i mogą prowadzić do wielu błędnych diagnoz, zwłaszcza jeśli nie wystąpi charakterystyczny rumień wędrujący. W tym poradniku, przygotowanym z perspektywy lekarza, szczegółowo omówię, jakie są objawy boreliozy, jak rozpoznać chorobę we wczesnym i późnym stadium, oraz kiedy warto zgłosić się do specjalisty.

Czym jest borelioza?

Borelioza (choroba z Lyme) to infekcja bakteryjna wywołana przez krętki z rodzaju Borrelia, najczęściej Borrelia burgdorferi. Przenoszona jest głównie przez kleszcze z rodzaju Ixodes ricinus (kleszcz pospolity). Do zakażenia dochodzi poprzez ukąszenie kleszcza, który wcześniej odżywiał się na zakażonym zwierzęciu.

Wczesne rozpoznanie choroby oraz szybkie wdrożenie leczenia antybiotykowego są kluczowe dla uniknięcia poważnych powikłań neurologicznych, stawowych i sercowych.

Jakie są objawy boreliozy? Podział na stadia choroby

Objawy boreliozy można podzielić na trzy główne etapy:

1. Borelioza wczesna miejscowa
2. Borelioza wczesna rozsiana
3. Borelioza późna (przewlekła)

Każdy z tych etapów charakteryzuje się innym obrazem klinicznym. Poniżej szczegółowo opisuję objawy występujące na każdym z nich.

1. Borelioza wczesna miejscowa – pierwsze objawy po ukąszeniu kleszcza

Rumień wędrujący – najbardziej charakterystyczny objaw

Najbardziej znanym i zarazem charakterystycznym objawem boreliozy jest rumień wędrujący (erythema migrans). Występuje u około 50–80% zakażonych osób, najczęściej 7–14 dni po ukąszeniu kleszcza.

Jak wygląda rumień wędrujący?

• Ma postać czerwonej plamy, która stopniowo się powiększa.
• Zwykle przekracza 5 cm średnicy.
• Może mieć kształt pierścienia z przejaśnieniem w środku („tarcza strzelnicza”).
• Nie swędzi i nie boli – to ważna wskazówka diagnostyczna.
• Zazwyczaj pojawia się w miejscu ukąszenia, ale może także wystąpić w innej lokalizacji.

Inne objawy we wczesnej fazie boreliozy

W fazie miejscowej mogą wystąpić również niespecyficzne objawy grypopodobne, takie jak:

• Gorączka do 38°C,
• Dreszcze,
• Bóle głowy,
• Bóle mięśni i stawów,
• Zmęczenie i ogólne osłabienie,
• Powiększenie węzłów chłonnych.

2. Borelioza wczesna rozsiana – objawy neurologiczne, sercowe i skórne

Jeśli borelioza nie zostanie zdiagnozowana i wyleczona na wczesnym etapie, bakterie mogą rozprzestrzenić się po organizmie, powodując objawy ze strony różnych narządów.

Neuroborelioza – objawy neurologiczne

U około 10–15% pacjentów rozwija się neuroborelioza. Najczęściej występuje w ciągu kilku tygodni do kilku miesięcy po zakażeniu.

Najczęstsze objawy neuroboreliozy:

• Porażenie nerwu twarzowego – jednostronne lub obustronne (charakterystyczne u dzieci).
• Silne bóle głowy – związane z zapaleniem opon mózgowo-rdzeniowych.
• Sztywność karku – może sugerować zapalenie opon mózgowych.
• Zaburzenia czucia – mrowienie, drętwienie, pieczenie skóry.
• Zaburzenia koncentracji i pamięci – zwłaszcza w neuroboreliozie przewlekłej.
• Bóle korzeniowe – nasilające się nocą, promieniujące do kończyn.

Objawy kardiologiczne boreliozy

Chociaż rzadsze, objawy ze strony układu krążenia mogą być bardzo niebezpieczne.

• Zaburzenia rytmu serca, w tym bloki przedsionkowo-komorowe (I, II lub III stopnia).
• Bóle w klatce piersiowej.
• Dusznosci, kołatanie serca, omdlenia.

Objawy skórne

W fazie rozsianej mogą pojawić się wtórne rumienie, czyli mniejsze zmiany skórne w różnych miejscach ciała, niezwiązane z miejscem ukąszenia.

3. Borelioza późna (przewlekła) – miesiące i lata po zakażeniu

Jeśli choroba nie została odpowiednio leczona, może przejść w postać przewlekłą. Objawy tej fazy mogą pojawić się nawet kilka lat po pierwotnym zakażeniu.

Boreliozowe zapalenie stawów

Najczęstszy objaw boreliozy późnej. Występuje u około 60% nieleczonych pacjentów.

Charakterystyka objawów:

• Nawrotowe bóle i obrzęki stawów, szczególnie kolan, ale też łokci, barków, nadgarstków.
• Stawy są zaczerwienione, ciepłe i bolesne.
• Często dochodzi do ich ograniczonej ruchomości.
• Objawy ustępują samoistnie, ale mają tendencję do nawrotów.

Objawy neurologiczne (przewlekła neuroborelioza)

• Trwałe zaburzenia pamięci i koncentracji,
• Problemy z mową,
• Przewlekłe bóle głowy,
• Osłabienie kończyn,
• Zaburzenia równowagi i koordynacji.

Objawy psychiatryczne

W zaawansowanej boreliozie mogą wystąpić:

• Depresja,
• Lęk uogólniony,
• Zaburzenia snu,
• Zespół przewlekłego zmęczenia (CFS),
• Objawy podobne do schizofrenii (rzadko).

Przewlekłe zmiany skórne – przewlekłe zanikowe zapalenie skóry kończyn (acrodermatitis chronica atrophicans)

• Występuje najczęściej na kończynach dolnych.
• Skóra staje się cienka, pomarszczona, z wyraźnie prześwitującymi naczyniami krwionośnymi.
• Może dojść do zaniku tkanki podskórnej i mięśni.

Jakie są nietypowe objawy boreliozy?

Niektóre osoby chorujące na boreliozę mogą doświadczać objawów, które trudno jednoznacznie powiązać z tą chorobą, np.:

• Długotrwałe zmęczenie, brak energii,
• Bóle kostno-stawowe o zmiennej lokalizacji,
• Zespół suchego oka,
• Szumy uszne i zawroty głowy,
• Zaburzenia miesiączkowania,
• Objawy przypominające fibromialgię lub stwardnienie rozsiane.

Kiedy zgłosić się do lekarza?

Do lekarza warto zgłosić się w następujących sytuacjach:

• Po ukąszeniu kleszcza, jeśli występują objawy ogólne lub rumień.
• Gdy pojawia się rumień wędrujący – nie jest konieczne wykonywanie testów serologicznych, diagnoza opiera się na obrazie klinicznym.
• W przypadku objawów neurologicznych, stawowych lub sercowych, które pojawiły się kilka tygodni lub miesięcy po ukąszeniu kleszcza.

Jak wygląda diagnostyka boreliozy?

W przypadku podejrzenia boreliozy wykonuje się badania serologiczne:

1. Test ELISA – jako badanie przesiewowe.
2. Western blot – test potwierdzający w przypadku dodatniego ELISA.

W przypadku neuroboreliozy – analiza płynu mózgowo-rdzeniowego (nakłucie lędźwiowe).

Warto pamiętać, że przeciwciała IgM pojawiają się zwykle po 2–4 tygodniach od zakażenia, a IgG – po 6–8 tygodniach, dlatego zbyt wczesne badanie może dać wynik fałszywie ujemny.

Jak wygląda leczenie boreliozy?

Borelioza jest chorobą uleczalną, jednak wymaga odpowiedniego leczenia antybiotykami.

Najczęściej stosowane antybiotyki to:

• Doxycyklina,
• Amoksycylina,
• Cefuroksym,
• Ceftriakson (w cięższych przypadkach, podawany dożylnie).

Czas leczenia zależy od stadium choroby – zazwyczaj trwa od 14 do 28 dni.

Czy borelioza może nawracać?

Niektóre objawy, zwłaszcza neurologiczne i stawowe, mogą się utrzymywać mimo skutecznego leczenia. Zjawisko to nazywane jest zespołem poboreliozowym (post-Lyme syndrome) i nie świadczy o aktywnym zakażeniu. Leczenie antybiotykowe w tym przypadku nie jest zalecane – stosuje się terapię objawową i rehabilitację.

Podsumowanie – jakie są objawy boreliozy?

Borelioza może objawiać się w różnorodny sposób, dlatego tak ważna jest czujność zarówno pacjentów, jak i lekarzy. Najczęstsze objawy to:

• Rumień wędrujący (najbardziej charakterystyczny objaw),
• Objawy grypopodobne,
• Zaburzenia neurologiczne (porażenia nerwów, bóle głowy, zaburzenia pamięci),
• Zapalenie stawów,
• Zaburzenia rytmu serca,
• Objawy skórne i psychiatryczne.

Wczesne rozpoznanie i odpowiednie leczenie boreliozy dają bardzo dobre rokowania. Nieleczona choroba może prowadzić do trwałych uszkodzeń układu nerwowego i stawów.

Najczęściej zadawane pytania (FAQ)

Czy każde ukąszenie kleszcza oznacza boreliozę?

Nie. Szacuje się, że tylko 10–30% kleszczy w Polsce jest nosicielem krętków Borrelia. Nie każde ukąszenie kończy się zakażeniem.

Jak szybko po ukąszeniu mogą pojawić się objawy?

Rumień wędrujący zwykle pojawia się w ciągu 7–14 dni. Objawy grypopodobne mogą wystąpić wcześniej.

Czy boreliozę można wyleczyć?

Tak. Większość przypadków dobrze reaguje na leczenie antybiotykowe, szczególnie jeśli zostanie rozpoczęte wcześnie.

Jeśli zauważyłeś u siebie objawy wskazujące na boreliozę, nie zwlekaj z konsultacją lekarską. Szybka diagnoza i odpowiednie leczenie są kluczowe dla pełnego powrotu do zdrowia.